Publikacje

Charakterystyka kleszczy i choroby odkleszczowe.

Różnorodność kleszczy atakujących zwierzęta domowe jest bardzo duża. Zalicza się do nich różne gatunki kleszczy z rodziny Ixodidae-kleszcze twarde bądź Argasidae-kleszcze miękkie. Te małe, na pozór niewinnie wyglądające pajączki, potrafią być niebezpieczne dla zdrowia człowieka oraz towarzyszących mu zwierząt. Wywołują niebezpieczne choroby pustoszące stada ptaków prowadzących stały tryb życia i tych, które żeby przeżyć, zmieniają miejsce bytowania. Wraz z ptactwem mogą być zawlekane w inne, bliższe lub odległe obszary. Kleszcze potrafią dostosować się do nowych warunków środowiskowych, zmieniać ulubionego żywiciela na innego, a w gnieździe żywiciela przetrwają długie okresy, lubią umiarkowane, przez ciepłe, tropikalne, do subtropikalnego środowisko. Aby zdobyć żywiciela wspinają się na trawę, niewysokie krzewy, zakopują w piasku, miękkiej ziemi lub ściółce. Najczęściej spotyka się je w miejscach zacienionych, wilgotnych, a niektóre gatunki żyją w klimacie suchym i gorącym. Kleszcze zostały obdarzone zdolnością przetrwania niekorzystnych warunków pogodowych. Ta forma przetrwania nazywana jest diapauzą, podczas której dochodzi do zahamowania wzrostu pomiędzy stadiami rozwoju. Wydłuża to cykl ich życia, przedłużając tym samym okres normalnego wzrostu, a wszystko po to, aby przedłużyć życie, przetrwać, złożyć jaja i dać początek kolejnemu pokoleniu. W najbliższym środowisku człowieka atakują zwierzęta udomowione jak; psy, koty, kury, gołębie, krowy, kozy, myszy i inne ssaki, w tym człowieka. Zwierzęta te przemieszczając się przenoszą kleszcze, w różnych stadiach życia, w inne miejsca i na inne zwierzęta. Zwierzęta hodowlane, poprzez kontakty z innymi zwierzętami, nawet dzikimi, również biorą udział w roznoszeniu kleszczy pomiędzy żywicielami. Te małe pajęczaki stanowią bardzo duży problem hodowlany wśród dużych skupisk bydła hodowlanego. Stanowią wektor, przekaźnik, dla niektórych groźnych chorób. Przenoszą bakterie, wirusy i pierwotniaki. Kleszcze żywią się tylko krwią, która stanowi idealne środowisko namnażania chorób, przez co, roznoszą choroby zabijające całe stada nieodpornych na ukąszenia zwierząt. Wśród tych chorób znajdują się: choroba bakteryjna Anaplazmoza upośledzająca funkję granulocytów, Dematofiloza skóry bydła, owiec i kóz, która może być śmiertelna, gdy dojdzie do ogólnoustrojowego zakażenia, choroby wirusowe: Afrykański pomór świń, przenoszony przez Ornithodoros moubata, wirus krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej, niebezpieczny również dla ludzi, wirusowe odkleszczowe zapalenie mózgu czy choroba lasów Kyasanur. Choroby pierwotniakowe to: babeszjoza lub teileriozę, powodującą gorączkę wschodniego wybrzeża bydła w Afryce Wschodniej Większość tych chorób nie dotyczy naszego klimatu, bowiem wektorami są kleszcze odporne na upały na obszarach Afryki, obu Ameryk, Indii, Australii. Tylko niektóre z tych chorób np. anaplazmoza, borelioza lub odkleszczowe zapalenie mózgu, mogą dotyczyć ludzi i bydła w chłodniejszym klimacie. Właściwe dla drobnoustrojów przenoszonych przez kleszcze jest nabywanie odporności immunologicznej zwierząt hodowlanych poprzez wczesną i małą dawkę drobnoustroju. Odpornośc może być także nabyta poprzez przeciwciała zawarte w pierwszym mleku matki.

Obrzeżek ( Argas ) groźny również dla człowieka?

Historia odkrycia obrzeżka polskiego (Argas polonicus) związana jest z Krakowem i znajdującą się tam wieżą Kościoła Mariackiego. Pod koniec lat 70-tych, podczas remontu szczytowej części tej wieży, po usunięciu z niej zamieszkujących tam gołębi, zaczęło dochodzić do tajemniczych ukąszeń pracujących na wieży hejnalistów. Początkowo sądzono, że za ataki odpowiedzialne są “pluskwy drzewne”. 

Dopiero po przeprowadzeniu badań na bytujących tam pasożytach, okazało się, że za ataki odpowiedzialne są kleszcze z nieznanego wcześniej gatunku, które opisane i nazwane zostały w 1979 roku jako kleszcze polskie – Argas polonicus. Obrzeżek polski to gatunek kleszcza z rodziny obrzeżkowatych. Jest pasożytem gniazdowo-norowym, należącym do kleszczy miękkich. Przystosował się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka i związanym z miejscem jego zamieszkania. Ten rodzaj kleszczy prowadzi nocny tryb życia i najczęściej żeruje na gołębiach. Cykl rozwojowy jest wielożywicielowy i obejmuje jajo, larwę, nimfę (2-4 stadia) oraz osobnika dorosłego. Przyjmuje się, że ten rodzaj kleszczy znany jest z nielicznego występowania w Czechach i na Słowacji. Prawdopodobnie zasiedla małymi grupami południowo-wschodnią Europę lecz nie potwierdzono tego w badaniach. Innym najbardziej rozpowszechnionym w naszym kraju gatunkiem kleszcza miękkiego jest kleszcz gołębień ( Argas reflexus ) zwany kleszczem gołębim. Kleszcze te są związane z gołębiami miejskimi i hodowlanymi. Obrzeżek gołębi jest na terenie Polski szeroko rozpowszechniony. Atakować może nie tylko gołębie dziko żyjące ale również gołębie hodowlane oraz inne ptactwo. Obrzeżki rzadko atakują ludzi. Do ukąszeń może dochodzić, gdy pasożyty te pozbawione zostaną, jak to miało miejsce w Krakowie, naturalnych żywicieli. Narażeni na ukąszenia są mieszkańcy wyższych kondygnacji oraz pracownicy wykonujący prace remontowe na poddaszach czy strychach. Po ukąszeniu pojawia się: świąd, obrzęk, ból, zaczerwienienie, a nawet gorączka, osłabienie i biegunka. Najgorszym i najgroźniejszym powikłaniem jest wstrząs anafilaktyczny. Jego wystąpienie i nasilenie zależy od wrażliwości danego człowieka na jad zawarty w ślinie obrzeżków. Opisywane są również przypadki śmierci związanej z wielokrotnymi ukąszeniami przez te pasożyty. Obrzeżki mogą być wektorem groźnych chorób, jak wirus kleszczowego zapalenia mózgu, wirus gorączki krwotocznej krymsko-kongijskiej. Likwidacji obrzeżków dokonuje się stosując dostępne na rynku środki zwalczania tych pasożytów. Z uwagi na zamieszkiwanie przez ten rodzaj kleszczy miejsc trudnodostępnych, jak szczeliny i zagłębienia murów, strychy i poddasza, usunięcie ich jest trudne. Najlepszym i najskuteczniejszym rozwiązaniem jest wykonanie dezynsekcji przez profesjonalną firmę.

Rodzaje kleszczy.

Do rodzaju kleszczy Antricola należy 16 gatunków, niektóre z nich to: Antricola delacruzi, Antricola guglielmonei, Antricola inexpectata, Antricola marginatus. Trzy pierwsze zamieszkują brazylijski las deszczowy, natomiast Antricola marginatus występuje na Kubie i w Portoryko. Kleszcz ten wykazuje cechy macierzyńskiej opieki nad potomstwem, co jest wyjątkowe dla kleszczy. Wszystkie kleszcze z tego gatunku żerują na nietoperzach. Kleszcze rodzaju Otobius pasożytują w stadium larwalnym i nimfalnym. Ich przedstawicielami są: Otobius megnini występujący na całym świecie, zwłaszcza w obszarach suchych i pustynnych, atakuje konie, owce, kozy i psy oraz Otobius lagophilus pasożytujący na królikach a czasami kotach, występuje w południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych Rodzaj kleszczy Ornithodoros pasożytuje na wielu kręgowcach jak gady, ptaki, ssaki w tym człowiek. U ludzi ich ukąszenia powodują reakcje nadwrażliwości i są zdolne do przenoszenia patogenów zagrażających zdrowiu. Do tego gatunku zaliczamy między innymi: Ornithodoros coriaceus, Ornithodoros brasiliensis, Ornithodoros gurneyi, Ornithodoros kelleyi, Ornithodoros madagascariensis, Ornithodoros moubata, Ornithodoros savigny,i Ornithodoros turicata, Ornithodoros savignyi. Większość z 37 gatunków Ornithodoros zamieszkuje zagłębienia skalne, nory, jaskinie, zbocza klifów, żyje wśród kolonii ptaków hodowlanych i dzikich. Niektóre z nich spotkać można na pustynnych terenach od Namibii po Indie i Sri Lankę a inne w deszczowych lasach brazylii. Dwa gatunki O. O savignyi i O coriaceus są wyjątkowe, ponieważ posiadają oczy, śpią i odpoczywają nad poziomem gruntu, w cieniu drzew i skał, w miejscach odpoczynku zwierząt łownych. Niestety zwierzęta i ludzie są narażeni na ukąszenia kleszczy z rodzaju Argasidae. Ukąszenia mogą wywoływać reakcje alergiczne i podrażnienia u ludzi oraz zwierząt, a także być przyczyną poważnych chorób prowadzących do śmierci. Rodzaj kleszczy miękkich, pozbawionych pancerza, obejmuje różnorodne gatunki kleszczy rozmieszczone na całym świecie. Są wśród nich żyjące w chłodzie, upale, na terenach suchych i upalnych, żerują na ptactwie hodowlanym i dzikim, gadach oraz na ssakach dużych i małych, nie omijając człowieka. Są wektorami wielu groźnych dla ludzi i zwierząt.

Obrzeżkowate (Argasidae) - kleszcze różnych kontynentów.

Obrzeżkowate to organizmy, które prowadzą nocny tryb życia. Należą do kleszczy gniazdowych, co oznacza, że są aktywne podczas snu żywiciela. Zamieszkują rejony tropikalne, tylko nieliczne gatunki przystosowały się do życia w chłodniejszym klimacie. Rodzinę tą podzielono na pięć rodzajów: Argas, Antricola, Otobius, Ornithodoros oraz wyodrębniony z tego ostatniego rodzaj Carios. W Polsce najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem jest obrzeżek gołębień (Argas reflexus) spotykany również w innych częściach Europy, Ameryce Północnej, Afryce i Azji Mniejszej. Znaleźć go można w gniazdach ptactwa dziko żyjącego oraz hodowlanego. Na terenie naszego kraju, a dokładnie w Krakowie, odkryto obrzeżka polskiego (Argas polonicus). Okazy te znaleziono podczas remontu wieży Kościoła Mariackiego. Kolejnym, znanym na obszarze naszego kraju obrzeżkiem, jest obrzeżek nietoperzowy, prowadzi dzienny tryb życia. Związany jest z różnymi gatunkami nietoperzy. Spotkać go można na całym świecie w jaskiniach, bunkrach, strychach zamieszkanych przez nietoperze. Nasz klimat jest mało przyjazny dla obrzeżków, czujących się najlepiej w gorącym środowisku. Jednym z takich jest obrzeżek perski (Agras persicus), nazywany kleszczem ptasim lub drobiowym. Spotykany na całym świecie, wśród ptactwa domowego, jak kurczaki, kaczki i gęsi. Zwłaszcza tam, gdzie ptactwo gniazduje przez wiele lat. Innymi przedstawicielami rodzaju Argas są: Argas walkerae, Argas brumpti, Argas africolumbae, Argas keiransi. Kleszcze te, podobnie jak inne z tego rodzaju, należą do rodziny kleszczy argazydowych pozbawionych twardego pancerza. Bytują w upalnych rejonach świata: Republika Południowej Afryki, cieplejsze obszary Oceanu Indyjskiego, Azja, Ameryka Południowa. Ich naturalnymi żywicielami są ptaki i drób. Argas brumpti jest gatunkiem kleszcza potrafiącym wytrzymać bez jedzenia do ośmiu lat i ma najdłuższą żywotność wśród kleszczy.

Obrzeżkowate.

Obrzeżkowate należą do rodziny kleszczy gniazdowo-norowych. Przechodzą cykl rozwojowy w gnieździe gospodarza. Polska nazwa pochodzi od wyraźnie widocznej listewki brzeżnej otaczającej całe ciało. Obrzeżki są barwy brązowej lub cielistej. Długość cyklu rozwojowego obrzeżków uzależniona jest od gatunku i może trwać 2-3 lata. Ciepło oraz obfitość pożywienia może przyspieszyć ich cykl rozwojowy. Obrzeżki mają wielu żywicieli. Larwa żeruje około kilkunastu dni, nimfy i dorosłe osobniki do dwóch godzin. Samice, po każdym, nawet wielokrotnym żerowaniu, składają jaja. W tym samym miejscu jaja może składać kilka samic, co prowadzi do tworzenia dużych skupisk tych pajęczaków. Najbardziej żarłoczne są larwy, które żywiąc się potrafią zwiększyć swoją masę nawet 20 razy. Dojrzałe samice powiększają się od 5 do 12 razy. Dorosłe osobniki są bardzo odprne na brak pokarmu i w warunkach laboratoryjnych mogą przeżyć do 10 lat. Cechą charakterystyczną obrzeżkowatych jest brak chitynowego pancerza, który jest typowy dla kleszczy twardych. Kleszcze bez pancerza nazywa się kleszczami miękkimi. Przy wyodrębnianiu gatunków pod uwagę bierze się to, w jaki sposób zbudowane jest ich ciało, które może być skórzaste, pokryte brodawkami, kolcami lub płytkami, mogącymi układać się różnorodnie. Ten gatunek kleszczy może być kształtu kulistego lub jajowatego, o kolorze gliniastym, szarym lub szaro brunatnym. Nie posiadają charakterystycznej dla kleszczy twardej głowy z ryjkiem. Gdy są głodne, ich ciało jest spłaszczone i pomarszczone. Po najedzeniu przybierają kształt kulisty i przypominają piłkę. Narządy służące pobieraniu pokarmu mają ukryte we wgłębieniu ciała, mało widoczne, wysuwane podczas żerowania. Ryjek posiadają tylko larwy w pierwszym stadium rozwojowym. Samce są mniejsze niż samice.

Obrzeżkowate- ciąg dalszy

Obrzeżkowate są organizmami ciepłolubnymi a najwięcej ich gatunków występuje w tropikach. Niewiele z nich przystosowało się do życia w chłodnych warunkach. Te, którym się to udało, zamieszkują nory, gniazda ptaków kolonijnych, kurniki, gołębniki, jaskinie zamieszkałe przez nietoperze. Obrzeżki zimę spędzają w stanie diapauzy, z której wychodzą w okolicach kwietnia i aktywne pozostają do końca lata. Obrzeżki żerujące na ptactwie prowadzą nocny tryb życia a obrzeżek nietoperzowy przystosował swój cykl do życia nietoperzy. Ukąszenie przez ten typ kleszcza może wywoływać na skórze zmiany miejscowe w postaci krwotocznej plamki, przekształcającej się w swędzący pęcherzyk. W okolicy pęcherzyka może dojść do obrzęku i stanu zapalnego. U bardziej wrażliwych osób zmiany skórne mogą się utrzymywać nawet do kilku miesięcy. Oprócz reakcji miejscowych, opisywane są przypadki wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, Wstrząs ten może wywołać kilkukrotne ukąszenie przez obrzeżka. Inne objawy po ukąszeniu należą do ogólnoustrojowych i są mało swoiste. Zaliczamy do nich: zawroty głowy, nudności, wymioty, gorączka, niepokój, utrata apetytu. Pod względem weterynaryjnym największe znaczenie mają obrzeżki żywiące się krwią ptactwa domowego. Ich ukąszenia powodują choroby ptaków, osłabienia stada i opuszczenia gniazd przez dorosłe osobniki. Ludzi atakują wówczas, gdy zostaną pozbawione naturalnego żywiciela. Są więc mniej groźne dla nas niż popularne klaszcze, bytujące w naturalny sposób blisko człowieka. Jednak nigdy nie należy lekceważyć ich obecności, zwłaszcza remontując stare poddasza, kurniki, czy hodując gołębie.

Kleszcze wektorem dla człowieka i psów.

W naszym kraju najbardziej rozpowszechniony jest kleszcz z gatunku pajęczaka, z rodziny kleszczowatych, Ixodes ricinus, jest on blisko spokrewniony z roztoczami. Ich głównymi żywicielami są ssaki a samiec jest mniejszy od samicy. Kleszcze są gatunkiem kosmopolitycznym, co oznacza ich występowanie w wielu strefach klimatycznych. Najliczniej zamieszkują tropiki i subtropiki. W Europie jest około 70 gatunków, w tym 19 w Polsce. Do najbardziej rozpowszechnionych należy kleszcz pospolity, kleszcz pastwiskowy i kleszcz psi. Są to kleszcze trójżywicielowe. Najbardziej lubią środowisko zacienione, umiarkowanie ciepłe, lasy mieszane lub liściaste. Spotkamy je na łąkach, wśród miejskich traw, w psich budach, ogrodach. Swym zasięgiem kleszcze zbliżają się do gospodarstw człowieka. Wszędzie tam, gdzie spotkamy małe i duże ssaki, gryzonie czy ptaki. Na swoich żywicielach zostają zawleczone w miejsca, w których kiedyś ich nie było. Posiadamy psy, koty, adaptujemy je ze schronisk, dostajemy od znajomych. Pozwalamy im cieszyć się wolnością na spacerach. Podczas spacerów, my i nasz pupil możemy mieć kontakt ze środowiskiem zamieszkałym przez kleszcze. Te małe pajęczaki przenoszą niebezpieczne dla zdrowia i życia choroby. Najpowszechniejszą obecnie w Polsce i w Europie jest odkleszczowa borelioza, zwana chorobą z Lyme. Największy odsetek zakażonych kleszczy występuje na terenie Europy Centralnej i Półwyspie Bałkańskim, odpowiednio po uśrednieniu 19,3% i 18,5%. W Polsce odsetek zakażonych kleszczy jest podobny we wszystkich województwach. Ryzyko rozwinięcia się boreliozy z Lyme ocenia się na poziomie 2,6% i zależy od czasu żerowania na skórze. Największa zapadalność na odkleszczową chorobę z Lyme występuje na terenie województw podlaskiego, warmińsko-mazurskiego oraz małopolskiego. Cykl rozwojowy kleszczy obejmuje trzy stadia: larwy, nimfy i postaci dorosłej. Duże ryzyko zakażenia niesie ze sobą stadium nimfy, wówczas kleszcz jest najmniejszych rozmiarów i podczas “zdobywania” człowieka, jako żywiciela, spada możliwość szybkiego zauważenia. Na choroby odkleszczowe chorują ludzie i zwierzęta. Nasze psy najczęściej zapadają na babeszjozę, boreliozę i erlichiozę. Symptomy odkleszczowych chorób bywają nieswoiste. Charakterystycznym, dla człowieka, objawem skórnym boreliozy jest rumień wędrujący, który w rozpoznaniu choroby nie wymaga potwierdzenia laboratoryjnego. Może wystąpić po upływie około miesiąca od momentu ukłucia przez kleszcza. Chorobie mogą też towarzyszyć objawy grypopochodne i osłabienie.

Kleszcze wektorem dla człowieka i psów. Cd.

W przypadku psów objawami chorób odkleszczowych są: apatia, brak apetytu, gorączka, a gdy chorują na erlichiozę, to oprócz wspomnianych objawów występuje kulawizna. W zapobieganiu wystąpienia chorób odkleszczowych ważne jest właściwe dobranie ubioru przed obcowaniem z zielenią, lasem czy łąką. Dla nas i naszych czworonożnych towarzyszy można zastosować dostępne środki ochrony przed kleszczami. Oprócz tego należy każdorazowo po powrocie ze spaceru sprawdzić, czy nie spaceruje po nas lub po naszym psie kleszcz. Takie podstawowe zabiegi mogą uchronić przed ukłuciem kleszcza, a co za tym idzie przed przenoszonymi przez nie chorobami. Pamiętajmy, że do odkleszczowego zakażenia może dojść po upływie od 24 godz. do 72 godzin od momentu żerowania. Właściwe będzie, gdy pozostanie z nami na zawsze świadomość potencjalnego niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą ukłucie przez tego pajęczaka. 

Choroby odkleszczowe.

Te małe pajączki pomimo marnych rozmiarów mogą wyrządzić sporo złego. Są przenosicielami chorób czyli wektorami, podobnie jak muchy, komary, pchły lub gryzonie. Zarażeniem pierwotniakami może dojść podczas żerowania na sarnach, wilkach, myszowatych i innych gatunkach zwierząt. Patogeny, którymi się kleszcz zaraził mają zdolność przetrwania przed długi czas. Gdy kleszcz rozpocznie pasożytowanie na człowieku wówczas może dojść do “przekazania”choroby człowiekowi. Choroby, które rozprzestrzeniają te spokrewnione z roztoczami pajęczaki są groźne. Najczęstsze z nich to borelioza, zwana chorobą z Lyme. Spowodowana zakażeniem krętkami z gatunku Borrelia burgdorferi sensu stricto, B.afzeli, B.garini. Zakażenia dominujące w naszym kraju wywołane są krętkami B.afzeli, B.garini i zależą od rejonu geograficznego oraz częstości występowania patogennych krętków w rezerwuarze zwierzęcym. Kolejną chorobą odkleszczową jest kleszczowe zapalenie mózgu, jest drugą po boreliozie najczęściej rozpoznawaną chorobą w Europie. 

Wywołuje ją wirus kleszczowego zapalenia mózgu a wektorem jest kleszcz pospolity. Choroba pod nazwą ludzka anaplazmoza granulocytarna również może być wywołana ukłuciem kleszcza. Czynnikiem wywołującym są bakterie A. phagocytophila a rozpoznanie jest trudne z powodu braku swoistych objawów. Babeszjoza, to choroba wywołana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia a wektorami tych pierwotniaków również są kleszcze. Choroba ta jest powszechniejsza u psów niż u ludzi. Człowiek zaraża się bardzo rzadko. Grupa gorączek plamistych wywołana jest przez różne gatunki bakterii z rzędu Rickettsiales. W miejscu ukłucia przez kleszcza powstaje na skórze owłosionej charakterystyczny pojedynczy, bolesny strup a wokół niego dochodzi do wyłysienia. Chorobie tej towarzyszą również inne objawy. Wymienione choroby są niebezpieczne dla zdrowia człowieka, dlatego, po ukłuciu przez kleszcza należy obserwować miejsce kontaktu. W przypadku zauważenia zmian na skórze koniecznie należy udać się do lekarza. Każde niepokojące objawy kojarzone z sytuacją usunięcia kleszcza powinniśmy wyjaśnić u lekarza. Symptomy chorób odkleszczowych często są nieswoiste i mogą być mylone z innymi chorobami. Bądźmy ostrożni wybierając się do lasu i przebywając na łonie natury, ale nie rezygnujmy z kontaktu z przyrodą. Po powrocie obejrzyjmy nasze ubranie dokładnie. Sprawdźmy naszą skórę. Pamiętajmy, że racjonalne i rozsądne postępowanie uchroni nas przed kleszczami i chorobami przez nie roznoszonymi.

Kleszcze-informacje ogólne.

Pajęczaki z gromady roztoczy żyją w środowisku wilgotnym, zacienionym, w którym temperatura nie spada poniżej zera. W okresie zimowym zapadają w stan odrętwienia. Aby przetrwać chłody chronią się w ściółce lub tuż pod powierzchnią ziemi. Zwykle zimują w stadium nimfalnym. W niesprzyjających warunkach dobrze radzą sobie w pozostałych dwóch stadiach: larwy i postaci dorosłej. Cykl rozwojowy kleszcza to trzy stadia. Rozpoczyna się od złożenia jaj przez samicę kleszcza. Jaja składane są na roślinach w ilości 3500, niektóre źródła podają 8000, po upływie około 30 dni wykluwają się larwy, które żerują na drobnych ssakach, gadach, ptakach a nawet człowieku. Po odpadnięciu od żywiciela, w okresie około 4 tygodni, przeobrażają się w posiadajace osiem odnóży nimfy. Te zaś pasożytują przez tydzień na małych ssakach jak króliki, zające. Po tym czasie zapadają w stan spoczynku trwający 8-12 tygodni i przeobrażają się w dorosłe osobniki. Dorosłe kleszcze mają spory wybór, aby żerować. Odpowiadają im wszelakie zwierzęta, małe i duże oraz człowiek do otoczenia którego zbliżają się coraz bardziej. Dzięki swoim żywicielom trafiają do parków, przydomowych ogrodów, terenów zielonych w miastach. Te małe pajączki pomimo marnych rozmiarów mogą wyrządzić sporo złego. Są przenosicielami chorób czyli wektorami, podobnie jak muchy, komary, pchły lub gryzonie. Zarażeniem pierwotniakami może dojść podczas żerowania na sarnach, wilkach, myszowatych i innych gatunkach zwierząt. Patogeny, którymi się kleszcz zaraził mają zdolność przetrwania przed długi czas. Gdy kleszcz rozpocznie pasożytowanie na człowieku wówczas może dojść do “przekazania”choroby człowiekowi.

Kleszcze ciepłolubne.

Największą grupę wśród pajęczaków stanowią kleszcze twarde do których zaliczamy rodzinę kleszczowatych i Nuttalliellidae. Zostały tak nazwane ponieważ na grzbiecie posiadają twardy pancerz. Nuttalliellidae to kleszcz z gatunku Nuttalliella namaqua występujący w południowej Afryce, od Tanzanii po Namibię i RPA. Odróżnia się od pozostałych kleszczy twardych położeniem znamion, brakiem szczecinek, silnie pofałdowaną powłoką i kształtem blaszek okiennych. Jak podaje Wikipedia do roku 1980 zebrano 18 okazów tych kleszczy a pierwsze opisy samicy znalezionej w rejonach suchego rejonu Namibii sięgają roku 1931. Do 2011 roku zebrano w klimacie upalnym RPA 51 kleszczy tego gatunku. Jako żywiciela wybierają gady, ptaki i ssaki. Badania wykazały, że Nuttalliellidae sprzed 260-270 milionów lat, rozpoczęły pasożytowanie na terapsydach, potem przeniosły się na diapsydy, jaszczurki aż w końcu żerować zaczęły na ssakach i ptakach. Najnowsze badania podają, że oddzielenie się tej grupy od pozostałych kleszczy nastąpiło wcześniej, bo około 195 milionów lat temu. Oprócz wymienionego kleszcza z gatunku Nuttalliellidae innym pasożytującym w ciepłych rejonach świata kleszczem jest Hyalomma rufipes mający dwóch żywicieli. W dwóch stadiach, larwy i nimfy, żeruje na ssakach lub ptakach a dorosły osobnik żywi się krwią bydła kopytnego. Gatunek ten opisał w 1844 roku Carl Ludwig Koch. Ten rodzaj kleszcza stępuje głównie w części Afryki położonej na południe od Sahary, części półwyspu arabskiego i wzdłuż Morza Czerwonego. Do Europy, Azji i Północnej Afryki został zawleczony wraz z wędrującym ptactwem. Najczęściej do Europy docierają larwy i nimfy. Dorosłe osobniki są bardzo rzadko spotykane w Europie Północnej i Środkowej i ze względu na niesprzyjający klimat nie tworzą tam stałych populacji. Wywołują one niebezpieczne choroby: gorączkę krwotoczną krymsko-kongijską, gorączkę plamistą, anaplazmozę u bydła i babeszjozę. Dla człowieka ukąszenie tego kleszcz bywa niebezpieczne, ponieważ może wywołać paraliż twarzy.

Kleszcze ciepłolubne. Ciąg dalszy.

W 2016 roku podczas wykonanych badań genetycznych na kleszczu Hyalomma rufipes stwierdzono duże podobieństwo do Hyalomma marginatum – kleszcza wędrownego, który swoim zasięgiem obejmuje kraje śródziemnomorskie, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Bułgaria, Francja, Bośnia i Hercegowina, w Afryce dociera do mocno wysuniętych południowych i północnych rejonów, w Europie do północnych obszarów: Polska, Niemcy, Holandia, W Wielkiej Brytanii stanowi 21% wszystkich kleszczy. Dodatkowo oprócz wywoływanych przez Hyalomma rufipes chorób ten gatunek jest wektorem wirusa wywołującego riketsjozę, to choroby z grupy ostrych gorączek. Opisane powyżej kleszcze stanowią grupę kleszczowatych zamieszkujących odległe dla nas regiony świata i trochę bliższe tereny Europy Południowej. Nasze położenie geograficzne gwarantuje nam do tej pory brak tego rodzaju kleszczy. Pomimo zawleczenia pojedynczych okazów w tutejsze rejony, panujący klimat ogranicza ich rozwój. Nie potrafią przetrwać i stworzyć stałych skupisk. Mając na uwadze postępujące globalne ocieplenie można przypuszczać, iż te ciepłolubne pajęczaki mogą pojawić się za wiele lat, w obecnie chłodniejszym klimacie.

Kleszcze z rodziny Ixodidae. Część 1.

Wyodrębnionych jest około 900 gatunków kleszczy, z tego 70 gatunków w Europie i 19 w Polsce. Wszystkie gatunki rozwijają się we właściwym dla siebie środowisku. Są lubiące gorący i wilgotny klimat i takie, które żyją w klimacie umiarkowanym. Pierwsze zapiski o kleszczach pochodzą sprzed wielu lat a same kleszcze wywodzą się z czasów prehistorycznych i były obecne na ziemi przed pojawieniem się człowieka. Choć nie wiemy jak wyewoluowały, wiadome jest, że ich pierwszymi żywicielami były żółwie, gady ssakokształtne i opierzone dinozaury. Dzisiejszymi żywicielami kleszczy z gatunku Ixodidae są: małe gryzonie, ptaki, zaciągające inne gatunki kleszczy w miejsca nie sprzyjające ich rozwojowi, mniejsze i większe ssaki, jaszczurki i człowiek. Należący do gatunku Ixodes kleszcz psi Rhipicephalus sanguineus jest nazywany brązowym kleszczem. Jest barwy czerwonobrązowej o podłużnej budowie ciała. Na każdym etapie rozwoju żeruje na innym żywicielu. Pasożytuje szczególnie na psach i najchętniej przyczepia się w uszach, głowie, pod pachami, na plecach i między palcami. Jeśli nie znajdzie psa celem pożywienia się nie pogardzi innymi ssakami oraz człowiekiem. Może tworzyć populacje w psich budach i domowych szczelinach. Jest wektorem kilku patogenów wywołujących u psów niebezpieczne choroby. Najczęstsze to psia erlichioza Ehrlichia canis i psia babeszjoza. Wspólne objawy tych chorób u psa to utrata wagi i gorączka . Dodatkowe symptomy erlichiozy to depresja i kulawizna. Gorączka Gór Skalistych jest częstą chorobą przenoszoną przez brązowego kleszcza na ludzi. Na przykład w Meksyku choroba ta została uznana za stan zagrożenia epidemiologicznego. Objawy obejmują nagły początek z gorączką, wysypkę, ból głowy. Brak szybkiej reakcji i odpowiedniego leczenia może doprowadzić do śmierci. Kleszcze psie nie przenoszą bakterii wywołującej boreliozę.

Kleszcze z rodziny Ixodidae. Część 2.

Kleszcz psi jest niezwykły, ponieważ może przetrwać w pomieszczeniu. Może tworzyć populacje w miejscach, gdzie inny gatunek nie przeżyje. Istotne jest zwracanie uwagi na obecność kleszczy, gdy wracamy z psem od weterynarza, adoptujemy psa ze schroniska, i po każdym kontakcie z innymi psami. Aby zapobiec tworzeniu się stałych populacji tych kleszczy w pomieszczeniach konieczne jest zwracanie uwagi na obecność kleszczy nie tylko na skórze psa żywiciela ale również w szczelinach pomieszczeń, w których pies przebywa. Trudno jest uchronić psa przed ukłuciem kleszcza. Nie możemy zabronić naszym ulubionym psim przyjaciołom cieszyć się wolnością podczas spacerów, uchronić przed kontaktami z innymi psami, nie zabierać do lecznicy, gdy zachodzi taka konieczność. Pamiętajmy jednak o niebezpieczeństwach jakie niosą kleszcze i gdy wracamy z miejsc zagrożonych ich obecnością popatrzmy na swojego psa pod kątem posiadania na skórze kleszczy i nie zapominajmy sprawdzić swojego ubrania i ich obecności na naszej skórze.. Psi kleszcz nie pogardzi również pasożytowaniem na człowieku. Profilaktycznie można stosować ogólnie dostępne środki zabezpieczające przed kleszczami. Sami musimy dokonać wyboru, który z preparatów będzie najlepszy dla naszego czworonoga.

Gatunek występujący w Polsce. Usuwanie kleszcza.

W naszym kraju najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem jest kleszcz pospolity, inaczej pastwiskowy. To główny przedstawiciel gatunku zamieszkującego teren Polski. Odstrasza turystów, zbieraczy grzybów, jagód i przysłowiowych spacerowiczów. Wycofują się z odwiedzania lasów oszczędzając w ten sposób runo leśne. Po zastosowaniu kremu, aerozolu i innego anty kleszczowego preparatu, pamiętajmy zabrać puste opakowanie ze sobą. Po powrocie do domu należy dokładnie obejrzeć skórę, zwłaszcza miejsca, które kleszcze lubią najbardziej, czyli okolice pod kolanami, pod pachami, szyję oraz wszystkie delikatne miejsca. Kleszcze potrafią szybko się przemieszczać i łatwo pokonać trasę od butów aż po uszy i włosy. Zwróćmy więc uwagę i na te obszary naszego ciała. Jeśli znajdziemy spacerującego kleszcza obowiązkowo go zdejmujemy i rozgniatamy na twardej powierzchni. Gdy jest już przytwierdzony do naszej skóry jak najszybciej go usuwamy. Mechaniczne usunięcie kleszcza musi się odbyć za pomocą specjalnych kleszczy bądź pęsety, bez zastosowania żadnych kremów i maści, bowiem kleszcz może zwymiotować i zawartość trafi do naszego krwioobiegu. Schematy postępowania są ogólnie dostępne na stronach internetowych. Stosować tylko wskazówki sprawdzone, tak aby kleszcza wyciągnąć w całości. Po zabiegu zdezynfekować miejsce, z którego usunęliśmy kleszcza oraz umyć i zdezynfekować ręce. W przypadku pozostania części głowowej nie wykonywać dodatkowych czynności. Wystarczy dezynfekcja miejsca wkłucia. W sytuacji zaobserwowania rumienia nie odkładamy wizyty u lekarza. Nie usunięty ze skóry kleszcz na pewno zostanie zauważony, ponieważ zwiększy swoją objętość wiele razy. Mamy dość czasu na obserwacje. Fachowcy mówią, że do zakażenia może dojść, gdy kleszcz będzie pasożytował od 24 do 72 godzin. 

Na żadnym z etapów usuwania kleszcza nie należy go szarpać na boki, wykręcać, miażdżyć, wyciskać lub wypalać. 

Występowanie oraz żywiciele.

Kleszcze to znane od milionów lat małe pajęczaki, żywiące się krwią i z niej czerpią wszystko, co do życia niezbędne. Zamieszkują głównie lasy z przewagą drzew liściastych, z wilgotnym, bogatym, ale nie gęstym runem leśnym. Wśród paproci, krzaków jagód, borówek i malin oczekują na swoją ofiarę. Aby utrzymać się na żywicielu używają wysoce rozwiniętych narządów a następnie wtapiają się w skórę i wysysają krew, powiększając swoje rozmiary nawet 200 razy. Kleszcz kłując używa substancji znieczulającej znajdującej się w ślinie dlatego nie czujemy tego momentu. Pradawnymi żywicielami były dla nich żółwie, gady ssakokształtne i opierzone dinozaury. Obecnie mają różnorodnych żywicieli od myszy, jeży, ptaków, saren a na ludziach skończywszy. Obszar w jakim żyją kleszcze jest ogromny. Spotkać można je w całej Polsce, Europie, Rosji, północnej Afryce, Saharze, północnej Azji aż po Himalaje. Choć obszar w jakim mieszkają kleszcze jest rozległy można się spodziewać, że poprzez charakter ich życia znajdą się w miejscach, w których obecnie są niespotykane.

Kleszcze-ujęcie historyczne. Część 1.

Najstarsze szczątki kleszczy znalezione zostały w bursztynie, pochodzą sprzed około 99 mln lat i należą do rodzaju wymarłego. Pozostałe kleszcze kopalne należą do współczesnych. Ewolucja kleszczy nie jest znana. Nie wiadomo kiedy i gdzie wyewoluowały. Jako ich pradawnych żywicieli uważa się żółwie, gady ssakokształtne i opierzone dinozaury. Przedstawiciele kleszczowatych znani są w zapisie kopalnym od kredy, a najstarsze okazy pochodzą z dominikańskiego bursztynu sprzed 15 mln lat. Wyodrębniono z niego kleszcza będącego nosicielem boreliozy. Z wydobytych w Dominikanie i przebadanych przez naukowców bursztynów udało się wyizolować osobnika wypełnionego krwią. Ostatecznie ustalono, że krew najprawdopodobniej pochodzi od małp. Kleszcz, po tym jak został wyrwany z ciała ssaka, został rzucony w stronę żywicy a następnie w niej zatopiony. Naukowcy z Uniwersytetu Stanowego Oregon, przypisują takie zachowania małpom, które żyły miliony lat temu. 

Kleszcze-ujęcie historyczne. Część 2.

Jak twierdzą naukowcy, najstarszym udokumentowanym do tej pory zarażeniem człowieka przez borrelię jest tyrolski Iceman. Człowiek lodu, to przydomek nadany szczątkom człowieka, który zmarł ok 3300 lat p.n.e, znalezionym w dolinie w południowym Tyrolu, w Alpach Ötztalskich. Na podstawie przeprowadzonych analiz, niemieccy naukowcy wykryli u niego bakterie z rodzaju Borrelia wywołującą boreliozę i jest to najstarszy ślad tej infekcji spowodowanej przez kleszcze. Obecnie Ötzi (Iceman) znajduje się w Museo Archeologico dell’Alto Adige (muzeum archeologicznym Górnej Adygi) w Bolzano we Włoszech. Należy przypuszczać, że choroba znana ówcześnie pod nazwą “choroby z Lyme” ma swoje korzenie wiele tysięcy lat temu zanim człowiek pojawił się na ziemi. Obecnie znanych i opisanych jest około 900 gatunków kleszczy zgrupowanych w trzech rodzinach:

  1. Obrzeżkowate, kleszcze miękkie, charakterystyczny dla nich jest brak chitynowego pancerza.
  2. Kleszczowate, kleszcze twarde, w tej rodzinie znajduje się około 700 opisanych gatunków, ich przedstawiciele są pasożytami zewnętrznymi kręgowców lądowych, mają trzy stadia rozwoju: larwę, nimfę i postać dorosłą. Pajęczaki te mogą wywoływać różne choroby oraz przenosić organizmy chorobotwórcze.
  3. Nuttalliellidae, Nuttalliella namaqua, to kleszcz występujący w południowej Afryce, od Tanzanii, po Namibię i RPA, należy do własnej rodziny, można go odróżnić od pozostałych kleszczy łącząc cechy takie jak: położenie znamion, pofałdowana powłoka, kształt blaszek, brak szczecinek.

Lista ośrodków biorących udział w projekcie.

Ze względu na stan pandemii prosimy o kontakt telefoniczny, data wizyty ustalana będzie indywidualnie.

 

  • SPWSS w Chełmie, ul. Szpitalna 53B, 22-100 Chełm
    Telefon: 82 562 32 11

     

  • Centrum Medyczne, Poradnia Lekarza POZ, ul. Elizy Orzeszkowej 28, 22-400 Zamość
    Telefon:     516 535 279

     

  • Mewa Med. Spółka z o. o., ul. Rzemieślnicza 40 lok.13, 15-773 Białystok
    Telefon:     85 30 777 40

     

  • NZOZ EURO-MED. Sp.j., ul. Chełmska 14, 22-150 Wierzbica -Osiedle
    Telefon:     82 569 32 90
 

 

Kleszcze - występowanie, rozwój, budowa.

Pochodzące sprzed milionów lat małe pasożyty, należące do grupy roztoczy, żywiące się wyłącznie krwią, występują we wszystkich rejonach świata. Wszędzie tam gdzie środowisko sprzyja ich rozwojowi. Znanych jest około 900 gatunków kleszczy, w tym 70 w Europie
i 19 rodzajów w Polsce. Z szesnastu gatunków żyjących w naszym kraju, to kleszcze właściwe a pozostałe trzy należą do gatunku obrzeżków i stanowią odrębną grupę. Największy odsetek zakażonych kleszczy występuje na terenie Europy Centralnej
i Półwyspie Bałkańskim. W Polsce odsetek zakażonych kleszczy jest podobny we wszystkich województwach.

Kleszcze najbardziej lubią środowisko wilgotne, zacienione z umiarkowanym runem leśnym, bez nagłych zmian temperatury. W ostatnich latach obserwuje się zasiedlanie przez kleszcze przydomowych ogrodów, parków miejskich i innych zielonych terenów.

Dzieje się tak, ponieważ kleszcz w dwóch stadiach rozwoju może być przenoszony na żywicielach, którymi są małe ssaki i ptaki. Naukowcy mówią również o wzmożonej ekspansji tych pajęczaków z powodu globalnego ocieplenia klimatu. Cieplejszy klimat, łagodne zimy, spowodowały wydłużenie okresów aktywności kleszczy. Zaś one same dostosowały się do życia
w warunkach prawie miejskich.

Cykl rozwojowy kleszcza obejmuje trzy stadia: larwy, nimfy (1-8 stadiów nimfalnych) i postać dorosłą. Nimfa jest najmniejszym ze wszystkich stadiów. Małe rozmiary nimfy i przezroczystość powodują, że są trudne do zauważenia i stanowią największe ryzyko zakażenia. Ciało kleszcza ma długość ok. 30 mm i może mieć kształt okrągły bądź owalny .Dorosły osobnik ma 8 odnóży,
z boków ciała znajdują się narządy oddechowe. Kleszcz nie ma oczu ale posiada dobrze rozwinięte zmysły węchu i dotyku. Bardzo istotnym narządem zmysłowym dla kleszcza jest tzw. narząd Hallera. To szczególny narząd węchu wykrywający także bodźce mechaniczne. Prawdopodobnie reaguje również na zmiany wilgotności i temperatury.

Oczekując na swojego żywiciela kleszcz wystawia przednie odnóża z narządem węchu. Gdy znajdzie odpowiedniego żywiciela rozpoczyna żerowanie wykorzystując do tego posiadany aparat gębowy a w nim ryjek, którym tworzy otwór w skórze. Symetrycznie rozmieszczone tam drobne kolce pomagają w utrzymaniu się na skórze żywiciela. Niektóre rodzaje tych pajęczaków posiadają zdolność do produkcji pewnego rodzaju kleju pomagającego im mocniej przytwierdzić się do skóry a wydzielana podczas penetrowania ślina zawiera substancje znieczulające. Dzięki nim zaatakowany żywiciel nie odczuwa momentu naruszenia jej powierzchni. Samica kleszcza po pobraniu krwi od żywiciela może pozostać w nim nawet 14 dni. Wysysając krew zwiększa swoją wagę nawet 300-400 razy.

Po najedzeniu się odpada od żywiciela i w dogodnych warunkach środowiska składa jaja. Może ich złożyć około 8000 i cykl ten zachodzi tylko raz w jej życiu. Ze złożonych jaj wylęgają się drobne larwy, które podczas linienia przeobrażają się w nimfy a te w dorosłą postać kleszcza. Samiec również żywi się krwią lecz wysysa jej mniej i pozostaje w ciele żywiciela kilka godzin. W zależności od stadium rozwoju kleszcz może przebywać na wysokości od 30 cm do 1,5 m. Największa żywotność kleszcza przypada na miesiące od maja do października a nawet listopada. Gdy przestają być aktywne, zapadają w stan odrętwienia i zimują w miejscach, gdzie temperatura utrzymuje się około 0 stopni Celsjusza. Najczęściej głęboko pod ściółką. Kleszcz bez pożywienia może przetrwać około 4 lat. 

Skip to content